از آنجا که باورها و اعتقادات دینی و آیینی اقوام آریایی ارتباط نزدیک و نا گسستنی با عناصر طبیعت از جمله خورشید ؛ ماه و ستارگان و آب به عنوان الهه ها داشته است ودر همین راستا و به دنباله همین باور برای خدایان خود آیین ها و جشن هایی برای استمداد و یاری خواستن از آنها در طول تاریخ زندگی اجتماعی خود ترتیب داده اند که تا حال حاضر به قوت خود باقی مانده اند . از جمله این آیین ها وجود جشن شب یلداست که به حالتی نمادین زایش خدای مهر را به دنبال دارد . شب یلدا که به طولانی ترین شب سال معروف است و بخشی از اعتقادات مردم ایران باستان است که در قالب آیین مهرپرستی (میترائیسم ) نمود پیدا کرده است .
یلدا مراسمی است که در نخستین شب زمستان و بلند ترین شب سال برپا می شود ، این رسم سابقه ای بسیار کهن و دراز در بین ایرانیان باستان داشته است .
پیروان میترا شب یلدا را ( زاد شب ) وی میدانستند . یلدا واژه ای سریانی و به معنی تولد است . شب نشانه تاریکی اهریمنی و روز نشانه روشنی ایزد است . چون شب یلدا بلندترین شب سال است و پس از آن روزها بلند می شوند و روشنی بر تاریکی چیره می گردد .
از این رو شب آغاز زمستان زاد شب میترا پنداشته اند که پس از گذشت چندین هزار سال ، هنوز هم ایرانی ها آن را جشن می گیرند . بنابه روایتی دیگر ، پیروان آیین میترا در اروپا روز بیست و پنجم دسامبر را زاد روز وی می دانستند که بعد ها این روز به روز تولد عیسی مسیح اختصاص یافت . و هم اکنون در قالب عید کریسمس در اروپا نمود پیدا کرده است .
مردم باستانی که پایه زندگی آنها کشاورزی – چوپانی قرار داشت ودر طول سال با سپری شدن فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت حرکت و قرار ستارگان آشنایی یافته و کارها و فعالیت هاشان بر اساس آن تنظیم می کردند . روشنی و روز و تابش خورشید و اعتدال هوا از نظر آنها مظاهر نیک و موافق ایزدی بود تاریکی شب و سرما اعمال اهریمنی بود . د ر این فصول روزها بلند می شود و به همان نسبت بلندی از روشنی و نور خورشید بیشتر استفاده می کردند و می نگریستند که شب ها کوتاه است کم کم این اعتقاد برایشان پیدا شد که نوروز روشنی و ظلمت و تاریکی بر شب در نبرد و کشمکش هستند گاه خورشید و فروغ چیره می شد و ساعات بیشتری در پرتو خود مردم را نیرومند نگاه می دارد ، وگاه مقهور تاریکی شده و ساعات کمتری با فروغ و تابش اندکی فیض می رساند . مردمان ایران باستان در طول سال دریافتند که کوتاه ترین روزهای آخرین روز پاییز یعنی سی ام آذر بلند ترین شب اول زمستان یعنی همان شب چله در اولین روز ماه دی روزها به تدریج بلند تر و شب ها کوتاهتر می شود خورشید هر روز بیشتر درآسمان می پاید و نور و گرمی نثار می سازد ، به همین جهت شب یلدا را یعنی شب زایش خورشید نامیدند . اقوام قدیمی آریایی از هند و ایرانی – هند و اروپایی ،جشن تولد خورشید را که از آن روز در نصف کره شمالی رو به افزایش و ارتفاع و در خشندگی می گذارد و هر روز قوی تر می شود را جشن می گرفته اند و البته هم اکنون نیز مردم ایران آخرین شب پاییز را به این تصور که عمر سیاهی و اهریمن به پایان رسیده است به جشن و پایکوبی می پردازند .
منابع :
۱- ولی ، وهاب ، بصیری ، میترا – ادیان جهان باستان – جلد سوم انتشارات پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی – تاریخ نشر ۱۳۷۹ – ص ۱۰۴
۲- حامی ، احمد – بغ مهر – چاپ اول – انشارات داور پناه – ص ۹۵
۳- رضی ، هاشم – گاه شماری و جشن های ایران باستان – چاپ دوم انتشارات بهجت – تاریخ نشر ۱۳۸۰ – ص ۵۵۳ ،۵۵۴
این مطلب در شماره ۴ نشریه بلوطستان (۳۰/۹/۹۴) چاپ شده است.
