شما اینجا هستید
فرهنگی » ترکارانی: بومی گرایی ما را منزوی تر می کند

دومین نشست تخصصی دفتر دانشگاهی انجمن جامعه شناسی لرستان توسط کارگروه حوزه های جامعه شناسی با عنوان «بوم و توسعه: امکانات و محدودیت‌ها» در خانه تشکلهای مردم نهاد میراث فرهنگی (بلدیه سابق ) خرم آباد برگزار شد.

در این نشست ابراهیم خدایی و مجتبی ترکارانی، دو تن از جامعه شناسان لرستانی و جمعی از اعضاء انجمن جامعه شناسان و سایر علاقمندان به سخنرانی و پرسش و پاسخ پرداختند.

به گزارش لور، به نقل از پایگاه “انجمن جامعه شناسی ایران”، مدیر دفتر دانشگاهی انجمن جامعه شناسی ایران در لرستان در این نشست با بیان اینکه اگر در ادبیات علمی دقت کنیم؛ واژه بوم بیشتر معنای محیط زیستی دارد؛ گفت: بیشتر متخصصان واژه ی اکولوژی را بوم شناسی ترجمه کردند؛ حتی اگر واژه بوم را بخواهیم معادل واژه کامیونیتی بگیریم به نظر م یرسد این برگردان حاوی سوءبرداشت هایی است که نیاز است دقت بیشتری در انتخاب واژگان صورت گیرد.

مجتبی ترکارانی افزود: با توجه به این موضوع من ترجیح می دهم تا زمانی که تدقیق مفهومی و کار نظری خوبی صورت نگرفته؛ همان ترمها و عبارات جا افتاده مانند جماعت، اجتماع محلی و توسعه جماعت محور و یا اجتماع محور بجای واژه هایی مانند بوم وتوسعه بوم آورد و بوم گرایی استفاده کنم.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه توجه ما به بوم یا اجتماع محلی را می توان نوعی نگاه به درون نامید که در مقابل نگاه به بیرون قرار می گیرد؛ اظهار کرد: در یک تقسیم بندی ساده برای رسیدن به توسعه دو نوع نگاه و نگرش به بیرون و دیگری نگاه به درون نسبت به جامعه وجود دارد.

وی بیان داشت: دیدگاه و نگرش به بیرون معتقد است که ما باید نگاه کنیم که در دنیای بیرون از چه مدل ها و نظریه هایی برای تغییر جامعه استفاده شده و سعی کنیم برای تغییر و توسعه جامعه خود از آن ها استفاده کنیم و این تقریباً همان چیزی است که نظریات نوسازی می گویند. ضرورت دارد ما نگاهمان را به درون برگردانیم

مسئول دفتر دانشگاهی انجمن جامعه شناسی ایران در لرستان با بیان اینکه نگاه به درون معتقد است نگاه به بیرون و مدل های غربی توسعه و نسخه های جدیدتر آن مانند جهانی شدن مشکلات و ناکامی های زیادی برای ما به ارمغان آورده و ما را نسبت به هویت و میراث فرهنگی خود بیگانه کرده است؛ خاطرنشان کرد: از منظر این رویکرد ضرورت دارد ما نگاهمان را به درون جامعه بومی مان برگردانیم و با نگاه به جامعه خود و واقعیت های آن مدلی را بر مبنای خواست ها و ارزش های خود طراحی کنیم.

مجتبی ترکارانی افزود: در این نوع نگاه دیدگاه ها و تجربیات، الگوهای دیگران خیلی اهمیتی ندارد و تنها باید به واقعیت های جامعه بومی خود توجه کنیم؛ این نوع نگاه تقریباً نزدیک به دیدگاههایی است که تحت عنوان نظریه وابستگی و جدیداً تحت عنوان نظریات پسااستعماری و پسا توسعه ای مطرح شده است. این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: فصل مشترک همه این دیدگاه ها با وجود نگرش متفاوت در بین آن ها، نوعی طرد الگوهای بیرونی وغربی و اصالت دادن به مدل های بومی و ملی می باشد.

وی اظهار کرد: اگر این نگرش های دسته دوم را تحت عنوان کلی بومی گرایانه نام گذاری کنیم؛ می توان ادعا کرد در ایران قبل از انقلاب این موضوع تحت عناوین مختلفی مانند بازگشت به خویشتن، غربزدگی شریعتی و جلال آل احمد و عناوین دیگری توسط شایگان و فردید مطرح شده و بعد از انقلاب نیز تحت عنوان بازگشت به اسلام ناب و جامعه مدنی اسلامی، توسط متفکران دیگری مطرح شده است.

لرستان نتوانسته خود را با تغییرات شتابناک هماهنگ کند

مسئول دفتر دانشگاهی انجمن جامعه شناسی ایران در لرستان با بیان این پرسش که اگر ما بخواهیم در جامعه ای چون لرستان به توسعه دست پیدا کنیم؛ با توجه به وجود تجربیات تاریخی محلی و واقعیت های حاکم بر جهان جهانی شده به کدام نوع نگاه بیشتر نیاز داریم و هر کدام از رویکردهای بیرون و درون چه مشکلاتی را در بردارند و این دیدگاه چه امکاناتی را در روبروی ما قرار می دهد؛ تصریح کرد: بنده معتقد هستم که این دونوع نگاه به صورت ناب یافت نمی شوند و در عمل به صورت ترکیبی وجود دارند؛ چیزی که مورد توجه ما می باشد رویکردی است که نگاه به درون غلبه دارد و کم توجهی به بیرون مشاهده می شود که می تواند حامل مشکلاتی برای توسعه ما باشد.

مجتبی ترکارانی گفت: نگاه به درون و به عبارتی بومی گرایی یک نوع ایدئولوژی است که نوعی اصالت، ارزش و اهمیت برای بومی، جامعه محلی و دانش بومی و راه حل های بومی قایل است و سعی می کند راه حل ها و الگوهای تغییر جامعه را تنهابا توجه به جامعه بومی تعیین کند و نسبت به تجربیات و مدل های دیگران بی توجه است و خود را استثنایی در ایران و حتی جهان می داند.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه واقعیت این است که جوامع محلی به خصوص در جهان جهانی شده امروز نمی توانند خود را از جهان جدا تصور کنند و این جوامع فاقد توان و قدرت تولید علمی وسازمانی یک مدل بومی هستند؛ اظهار کرد: جامعه لرستان با توجه به تأخیری که در فرایند توسعه داشته و نتوانسته خود را با تغییرات شتابناک ساختار ملی و جهانی هماهنگ کند؛ از این جهت وضع بدتری دارد و بنابراین چنین انتظاراتی از چنین جامعه بومی واقع بینانه نیست.

وی خاطرنشان کرد: ما برای توسعه جامعه محلی مان به نوعی نگاه به بیرون همراه با درون نگری نیازمندیم؛ یعنی ما باید بتوانیم با استفاده از علم روز و زبان و منطق حاکم بر دنیا را بشناسیم و با استفاده از این ابزارها و دیدگاه ها به شناخت مسایل محلی مان پرداخته و با توجه به منابع و امکانات و توانایی محلی اولویت های توسعه ای مان را مشخص کنیم؛ این راه حل ها و مدلها گرچه متناسب با جامعه بومی طراحی می شوند؛ ولی لزوماً از جامعه بومی استخراج نشده و می توانند متعلق به جامعه دیگری هم باشند؛ به عبارتی نیاز نیست ما دوباره چرخ را ما اختراع کنیم!

بوم و توسعه

غلبه تفکرات بومی گرایانه ما را منزوی تر می کند

مسئول دفتر دانشگاهی انجمن جامعه شناسی ایران در لرستان با بیان اینکه همچنان که مدل های توسعه ای خرد و کلان را در جامعه پیاده می کنیم؛ نمی توانیم در جهت معکوس با حرکت ساختار جهانی حرکت کرد؛ بیان داشت: مخالفت با روند جهانی شدن با احیا هویت های محلی و مقاومت در مقابل ما را به سمت انزوای بیشتر سوق خواهد داد.

مجتبی ترکارانی اظهار کرد: جامعه لرستان در طول قرن ها به خاطر شرایط خاص جغرافیایی، سیاسی و فرهنگی یک جامعه منزوی و خودبسنده و بسته بوده که امکان تعامل و ارتباط مناسب با بیرون را نداشته؛ بنابراین غلبه تفکرات بومی گرایانه می تواند ما را منزوی تر می نماید.

این مدرس دانشگاه افزود: به این منظور ما با ترجمه زبان و فرهنگ محلی لرستان به یک زبان عام مشترک ملی و جهانی بهتر می توانیم فرهنگ محلی مان را مطرح و حفظ کنیم تا اصرار کردن بر اصالت و ارزش های خاص و استثنایی آن فرهنگ؛ بنابراین رسالت ما در دنیای امروز باید پیوند دادن فرهنگ محلی با سطوح ملی و جهانی و پیدا کردن یک زبان مشترک با جوامع دیگر باشد نه تاکید بر ویزگی های تمایزبخش و استثنایی و خاصی که میتواند تفرقه افرین و تقابل زا باشد.

وی یکی دیگر از مشکلات بومی گرایان در جامعه لرستان را توجه بیش از حد به هویت های محلی اعم از قومی و خاص گرایانه وطایفه گرایی دانست و تصریح کرد: به نظر می رسد گروهی از نخبگان جوامع لرنشین فعال کردن هویت قومی لرها را راه حلی برای توانمند کردن جامعه خود به منظورتغییر می دانند؛ در حالی که واقعیت این است توجه به هویت محلی بدون توجه به سازگاری آن با هویت های ملی و جهانی در جامعه ای که جریانهای جهانی شدن به قول اپادورای پیوندهای مختلفی در سطح جهان ایجاد کرده؛ می تواند مشکل ساز باشد.

لرستان در حال حرکت به سمت جامعه ای متکثر

مسئول دفتر دانشگاهی انجمن جامعه شناسی ایران در لرستان اظهار کرد: علاوه برآن افراد وگروه ها در دنیای امروز صاحب ابعاد متکثر هویتی شده اند و هویت خود را با ابعادی نظیر مصرف، فراغت، شغل ، سکونت ،تکنولوژی ،سبک زندگی و زبان تعریف می کنند.

مجتبی ترکارانی با بیان اینکه تقلیل دادن همه این ابعاد هویتی مدرن به یک بعد و آن هم هویت قومی یا زبانی می تواند به تکواره شدن هویت بیانجامد؛ بیان داشت: این هویت های تکواره باعث گرایش به خشونت و فرقه گرایی خواهد شد؛ همان چیزی که الان در خاورمیانه و آفریقا و اروپا قابل مشاهده است. این استاد دانشگاه با بیان اینکه در لرستان نیز در سالهای اخیر به مدد توسعه نیم بند آن در حال حرکت به سمت جامعه ای متکثر است و از این رو نمی توان هویت ساکنانش را تنها به هویت قومی و محلی فروکاست؛ خاطرنشان کرد: به مدد پیشرفت های شغلی، حرفه ای و سبک زندگی و تکنولوژیکی هویت ها تغییر کرده اند و افراد خود را با معناهای دیگری تعریف می کنند.

وی افزود: تلاش در جهت القای یک نوع هویت، باعث تحمیل همان چیزی در سطح محلی می شود که ما جهانی شدن را به یکسان سازی آن هویت بر تمام جهانیان متهم می کنیم؛ بنابراین هویت یک تیغ دو لبه است که در کارکردن با آن باید به جنبه های مختلف مانند سازنده و غیر سازنده آن توجه کرد و هویت های غیر سازنده باعث ایجاد موانعی بر سر راه توسعه می شوند.

مسئول دفتر دانشگاهی انجمن جامعه شناسی ایران در لرستان تصریح کرد: در پایان این نکته قابل ذکر است که ما در عین حال که نمی توانیم نگاهی تقدس آمیز به مفاهیمی مانند بوم و بومی و جامعه محلی داشته باشیم؛ نباید به تحقیر فرهنگ بومی و محلی و سرزنش قربانیانی که خود قربانی هستند بپردازیم؛ بلکه با نقد بومی گرایی درخود و بسته راه را برای پیوند با سطوح بالاتر فراهم کنیم. زیرا تنها راه ناگریز ما پیدا کردن یک زبان مشترک ملی و جهانی می باشد.

درآمد سرانه در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه از هم دورتر شده

عضو انجمن جامعه شناسی لرستان در ادامه ی این نشست گفت: توسعه را می توان تغییرات کمابیش برنامه ریزی شده ای تعریف کرد که قصد دارد شئون مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و… یک جامعه را به وضعیتی مطلوب نزدیک کند.

ابراهیم خدایی افزود: اولین نظریه ای که از سال های بعد از جنگ جهانی دوم بر این برنامه ریزی غالب شد و هنوز هم تا حدّ زیادی غلبه دارد؛ اندیشه نوسازی (مدرنیزاسیون) بود، نوسازی کشورها را به دو گروه توسعه یافته و در حال توسعه تقسیم کرد.

سردبیر پایگاه خبری لور با بیان اینکه کشورهای توسعه یافته گروه اندکی بودند که از نظر شاخص هایی مثل درآمد سرانه، تولیدات صنعتی، شهرنشینی و.. شرایط بهتری داشتند؛ اظهار کرد: فرض بنیادین نوسازی این بود که کشورهای در حال توسعه از تجربه موفق کشورهای توسعه یافته درس بگیرند و با دنباله روی از کشورهای توسعه یافته شکاف میان خودشان و این کشورها را پر کنند.

دانشجوی دکتری توسعه روستایی دانشگاه تهران با بیان اینکه بعد از چند دهه پیروی کشورهای در حال توسعه از الگوهای نوسازی، شکاف نه فقط کم نشد؛ بلکه اتفاقاً شرایط بدتر شد؛ بیان داشت: توسعه در کشورهای در حال توسعه دستاوردهایی در زمینه های مختلف داشت؛ اما مسأله اصلی آن شکاف میان توسعه یافته و در حال توسعه بود که نه فقط کم نمی شد؛ بلکه بیشتر شد و امروز به جایی رسیده است که درآمد سرانه در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه از هم دورتر شده؛ به طوری که تولیدات صنعتی نه فقط در کشورهای در حال توسعه بیشتر نشده؛ بلکه این کشورها بیش از پیش وابسته شده اند و همان صنایع سنتی خودشان را هم از دست داده اند.

وی خاطرنشان کرد: در توضیح عدم کامیابی نظریه نوسازی، دیدگاه های گوناگونی مطرح شده که بیشتر این دیدگاه ها موافق بودند که الگوی نوسازی متناسب با کشورهای در حال توسعه نبوده و با بسترهای گوناگون فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و.. این کشورها سازگار نیست.

دیوار مهربانی در سپیددشت، صحنه مشمئز کننده ای از جهانی انگاری

عضو انجمن جامعه شناسی لرستان اظهار کرد: نظریه های بعدی سعی کردند به جای تمرکز بر توسعه اشیاء فیزیکی، جاده ها و ساختمان ها بیشتر به «انسان» بپردازند، به جای قرّه شدن به «دانش رسمی» از «دانش بومی» هم غافل نشوند، به جای جستجوی مدام «قوانین جهان شمول» از نظریه های محلی برای مکان یا زمان خاص استفاده کنند، به مسایلی همچون محیط زیست، مشارکت مردمی و… هم توجه کنند.

ابراهیم خدایی با بیان اینکه منظور بنده از «بوم» همان Community است که همزمان به “محل” و “اجتماع” اشاره دارد و شامل “سرزمین و مردم” می شود، Community Development را نمی توانیم توسعه محلی ترجمه کنیم؛ تصریح کرد: این تعریف به اجتماع، مردم و فرهنگ هم اشاره دارد، نمی توانیم آن را توسعه اجتماعی هم ترجمه کنیم زیرا به وجهه محلی بودن اشاره ندارد و لذا پیشنهاد من این است که با معادل قرار دادن کمیونیتی و بوم آنر ا توسعه بوم آورد، یا بوم محور یا بوم مدار ترجمه کنیم.

سردبیر پایگاه خبری لور افزود:در «توسعه بوم آورد»، توسعه ای که محصول «بوم» یاهمان «کمیونیتی» است، اهمیت بسیار زیادی به «انسجام و نهادمندی» داده می شود و پیوندهای اجتماعی، سرمایه اجتماعی و اعتماد و امثال آن از لوازم ضروری توسعه است، زیرا این رویکرد، توسعه را «رقابتی میان بوم ها» می داند، در این رقابت هر بوم می کوشد «ظرفیت سازی» کند و سرمایه ها (ی انسانی، اقتصادی و…) را جذب کند و کمتر اجازه فرار سرمایه ها از بوم خودش را بدهد.

دانشجوی دکتری توسعه روستایی خاطرنشان کرد: رویکرد بوم محور در تلاش است نوسازی جهانی انگار، بی هویت، دولت سالار و فردگرای رایج در جامعه ما (که شاید ارتباطی با روح نظریه نوسازی هم نداشته باشند؛ بلکه نوسازی در جوامعی مثل ایران و لرستان چنین دستاوری داشته است نه در مهد خودش) را با تأکید بر سه اصل «محلّی نگری»، «اجتماع محوری» و «هویت طلبی» تعدیل کند.

عضو انجمن جامعه شناسی لرستان با اشاره به اینکه چندی پیش ایده ای تحت عنوان “دیوار مهربانی” مخصوصا به واسطه شبکه های مجازی گسترده شد و در بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک چنین دیوارهایی به راه افتاد، اظهار کرد: باور جهانی پشت این دیوارعمل خیر “کمک به هم نوع” بود، اما شیوه عملی این باور متناسب به شهرهای بزرگی بود که در آن ها غالبا غنی و فقیر همدیگر را نمی شناسند و ارتباطی با هم ندارند، ولی به خاطر این جهانی انگاری افراطی جامعه ما، حتی «سپیددشت» لرستان هم صاحب دیوار مهربانی شد، اما دیواری که بیش از آن که نمادی از مهربانی باشد صحنه مشمئز کننده ای از جهانی انگاری و تقلید را به تصویر می کشد.

توسعه، رقابت بوم هاست

ابراهیم خدایی با بیان این پرسش که در سپیددشت ما از قدیم مگر کمک به هم نوع نداشته ایم؛ تصریح کرد: در این شهر کوچک همه مردم هم را می شناسند، اگر فقیر یا ثروتمندی باشد فامیل یا همسایه بقیه مردم است، «کاسمسا» و نذری و کمک و دستگیری همیشه در این شهر بوده است، چه نیازی به دیوار مهربانی در این میان هست که حالا لباس های مندرس، پاره و کهنه را به آن بیاوزند و اسباب خنده و تأسف شوند؟

بوم و توسعه3

سردبیر پایگاه خبری لور بیان داشت: اگر نیک بنگریم آموزش و پرورش ما هم همین قدر مضحک است، در تمام برنامه های سال های تحصیل ما فقط یک درس جانبی و فرعی به اسم “جغرافیای استان” محلی نگر است، چرا ما از ادبیات، تاریخ و هنر بوم خود چیزی به دانش آموزان نمی آموزیم؟

دانشجوی دکتری توسعه روستایی تأکید کرد: برای این که فرماندار شهری لک نشین بتواند حوزه استحفاظی اش را خوب اداره کند باید انگلیسی بداند یا لکی؟ غالبا ما برای چنین مسئولیتی از اشخاص لیسانس و فوق لیسانس استفاده می کنیم که انگلیسی خوانده اند، اما حتی دو ساعت هم لکی نخوانده اند!

عضو انجمن جامعه شناسی لرستان گفت: در جامعه ما توسعه را غالبا یا دولتی می بینند یا فردی! اما کارگزار اصلی توسعه اجتماعات و بوم ها هستند. در جامعه ما اجتماعات سنتی مثل طایفه و… از هم می پاشند و کارکرد توسعه ای نمی یابند؛ از این سو نهاد مدنی مدرن هم شکل نمی گیرد. توسعه مثل امتحان کنکور نیست که نمرات فردی باشد، توسعه رقابت بوم هاست.

هویت طلبی باعث می شود سرمایه ها کمتر کوچ کنند

ابراهیم خدایی با بیان اینکه توسعه در غرب هم هیچ وقت هویت گریز نبوده است، اما در اینجا ما بیشتربه کارکرد ویژه هویت برای توسعه و تقویت بوم خودمان نیاز داریم؛ بیان داشت: یک نفر فرانسوی شاید فرانسه را هم دوست نداشته باشد و بازهم در فرانسه بماند؛ زیرا امکانات مادی و رفاهی بالایی دارد، اما لرستان چطور می تواند مانع کوچ نخبگانش شود؟ یک راهش هویت است، اگر حسّ تعلق خاطر به بوم وجود داشته باشد یک جوان تحصیل کرده در سرزمین خودش با حقوق کمتری نسبت به بوم های دیگر احساس خوشبختی بیشتری می کند.

سردبیر پایگاه خبری لور، توسعه را رقابت بوم ها دانست و افزود: لازم است هر بوم مردمش را بسیج کند و با هر وسیله ای آن ها را به خود جذب کند، هویت طلبی باعث می شود سرمایه ها (مخصوصا سرمایه های انسانی) کمتر کوچ کنند و حتی اگر کوچ کنند باز هم به بوم خود خیر برسانند نه این که پشت سرشان را نگاه نکنند.

دانشجوی دکتری توسعه روستایی خاطرنشان کرد: به خاطر مسائلی همچون «بی اطلاعی برنامه ریزان، مدیران و مجریان از ویژگی های محلّی (نیازها، داشته ها)، از هم پاشیدگی و بحران نهادهای اجتماعی سنتی و شکل نگرفتن نهادهای مدنی مدرن و در نتیجه فقر سرمایه اجتماعی، فرار نخبگان و سرمایه ها و فقدان تعلق خاطر به بوم» که نقش زیادی سرگردانی توسعه در لرستان دارند و محصول «جهانی انگاری، دولت سالاری، فردگرایی و هویت گریزی» هستند، تصور می شود یک جنبش بوم گرا بتواند با تمرکز بر سه اصل «محلّی نگری»، «اجتماع محوری» و «هویت طلبی» شرایط بهتری برای دست یابی به توسعه در لرستان ایجاد کند.

در پایان این نشست، سخنرانان و حضار به پرسش و پاسخ در این زمینه پرداختند.

منبع: لور

  1. ناشناس

    نگاه خدایی از یک فهم جامعه شناختی ریشه میگیرد ولی صحبت های ترکارانی چیز جدیدی توش نیست و یک نگاه سطحی و ژورنالیستی…..

  2. ناشناس

    من به عنوان یک جامعه شناس سخنان اقای خدایی را تایید می کنم ،سخنان اقای ترکاانی همان سخنان است که صاحبنظران نوسازی می گفتند و حرف جدیدی نیست

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید

کامل کردن گزینه های ستاره دار (*) الزامی است -
آدرس پست الکترونیکی شما محفوظ بوده و نمایش داده نخواهد شد -

برای ارسال دیدگاه شما باید وارد سایت شوید.

بلوطستان | نشریه خبری _ تحلیلی بلوطستان