— نه گل گنم دیده ، نه چق چقه آسیاو
ترجمه: نه سنبله ی” خوشه” گندم دیده است ، نه چق چقه ی آسیاب
توجه: در خصوص واژه ی “چق چقه” در قسمت سوم این مجموعه تحت عنوان “چق چقه چیست” توضیح کامل داده شد
برای اینکه حوصله ی خوانندگان عزیز سرنرود از تکرار آن خودداری می شود
مفهوم” کسی که تازه کار و به قول امروزی ها “ندید بدید”و تازه به دوران رسیده است و از قبول مسئولیت به عناوین مختلف سر باز می زند
— گروه که د محل نوا ،میشکو ادعا کیخایی کنن
ترجمه: گربه که در محل نباشد ، موش ها ادعای کدخدایی می کنند
مفهوم : این مثل نیز مانند اغلب ضرب المثل های لری ،با رگه هایی از “قاف لطیفه ” طنز همراه می باشد
هرگاه در یک مکان آدم های قدرتمند و توانا وجود نداشته باشند ، میدان برای حاشیه نشین ها و افراد کوچک وبی مقدار باز می شود تا خودی نشان دهند
— گریوه و روز خوش
ترجمه: گریه کردن هم روز خوش می خواهد
مفهوم : هر کاری نیازمند فرصت مناسب و زمانی خاص است
— “فلونی” گور داره که کفن داشته وا؟!
ترجمه: “فلان آدم” گور دارد که کفن داشته باشد؟!
مفهوم: اشاره به آدم های فقیر و آسمان جل ، که توانایی انجام هیچ کاری را ندارند
— گیا د سر بوته سوز کنه
ترجمه: گیاه بر سر بوته سبز می شود
مفهوم : هر انسانی دارای یک اصل و ریشه است، و ریشه ی هر کس هر چه باشد ؛خودش هم همان گونه خواهد بود
–لوینه د گوسنی مرد ، گوتن گرده توک دلش گرته
ترجمه: آسیابان از گرسنگی مرده بود،عده ای گفتند آنقدر “نان گرده” خورده که معده اش را از کار انداخته و مرده است
مفهوم: قضاوت اشتباه و دور از واقع که افراد از دیدن ظواهر، دچارش می شوند
“گرده ” نوعی خاص از نان محلی که آسیابان ها و نیز کوهنوردان ،کاروانیان،و افرادی که دسترسی به نان پخته ی آماده نداشته اند ، از آردی که همراه می بردند ،خمیردرست کرده و آنرا به شکل قرص نانی بسیار کلفت در آورده ، زیرآتش پنهان می کردند تا با حرارت غیر مستقیم پخته شود ،لیکن به علت کلفتی بیش از حد اغلب لایه های داخلی آن نپخته می ماند و خوردن زیاد آن گاهی دل درد به دنبال داشته است
توجه: برای رعایت اختصار و دوری از اطاله کلام توضیحات کامل درمورد گرده ، به نسخه ی اصلی موکول می شود
— مار هم آدمن د سر آو نزنه
ترجمه : مار هم آدم را هنگام آب خوردن نیش نمی زند
مفهوم: در این مثل منظور از مار ظالم ترین و بی رحم ترین افراد است
در فرهنگ لرستان و اعتقادات شیعه مستحب است که هرحیوانی را قبل از کشتن آب بنوشانند و بی رحم تربن افراد نیز هرگز هنگام آب خوردن حیوان را شکار نمی کنند
— مال د مالگه پاری نمنه
ترجمه : مال در مالگه ی پارسالی نمانده است
مفهوم : به کنایه یعنی وضع و اوضاع به کلی فرق کرده و با گذشته تفاوت یافته است
مال= تعدادی چند خانوار از کوچ نشینان و عشایر که غالبا باهم قرابت و خویشاوندی دارند و درسفر و حضر باهم هستند در فرهنگ ایلیاتی”مال” گفته می شود
توجه: مال معانی دیگری نیز دارد که به جای خود به آن پرداخته می شود
مالگه = منزل و مکانی که کوچ نشینان و عشایرلرستان برای اقامت موقت و اتراقگاه خود انتخاب می کنند مالگه نامیده می شود
عشایرلرستان در چهار فصل سال متناسب با تغییر هوا مالگه خود را تغییر می دهند به عبارتی با آغاز بهار در “بهارمالگه” در جایی سرسبز و با صفا در دامنه ی کوه های زاگرس ،و حواشی دشت های پرشقایق در آغوش طبیعت سحرانگیز ،سیاه چادر خود را بر پا می کنند
با فرارسیدن فصل گرما یعنی اواخر خرداد ماه برای دسترسی آسان به آب معمولا در ساحل رودخانه های پر آب،در “تاوسو مالگه ” کولا”یی بنا می کنند که تا پایان شهریور و گاهی تا اول آبان ماه در آن می مانند
کولا= خانه های موقتی که از شاخه های درختان ، انواع بونه ها وگیاهان ساقه دار و با مهارت خاص توسط مردان قبیله شکل می گیرد و تا حدودی از گرما جلو گیری می کند
وآز آنجا مستقیما به طرف قشلاق خود رهسپار می شوند
البته گاهی هم برای مدتی گوتاه مابین فصل سروگرما ، در “پاییز مالگه ” اسکان می یابند
مالکه یا جامالگه هر قبیله برای همه ی اقوام و طوایف مجاور کاملا شناخته شده است و از جمله ی اموال خصوصی آن قبیله محسوب می شود و دیگران حق ندارند بدون اجازه صاحب مالگه در آنجا ساکن شوند
مالگه ها را به نام بزرگان قبایل نامگذاری می کنند
لازم به ذکر است که عشایر بعضی از مالگه ها را خوش یمن و مبارک می دانند و اکثر جشن های عروسی فرزندان خود را در آنجا برپا می کنند و آن را “داوت مالگه ” می گویند. با توجه به اینکه در این مجموعه بنا بر ایجاز و اشتمال هرچه بیشتر بوده و بر خلاف رویه ی معنول سخن به درازا کشید، عذر خواهی می کنم، لیکن خواستم خوانندگان گرامی به عنوان نمونه بدانند ،چنانچه به تمامی واژگان و عبارت های بکار رفته  در زبانزدها اینگونه مفصل پرداخته شود به طور کلی از هدف دور خواهیم ماند و موجب دلسردی خوانندگان عزیز نیز می شود

ادامه دارد

گردآورنده: پرویز اکبری‌نژاد، بلوطستان