مقدمه :
پیشینه کهن فرهنگی مردمان خردمند لرستان گواه آن است که از ۱۳ تا ۱۲ هزار سال پیش از دانههای خوراکی استفاده کردهاند و ۱۱ هزار سال پیش به اهلی کردن حیوانات دست یازیدهاند. از ابزارهای کشف شده نظیر آسیابهای سنگی، هاون و ابزار داسمانند نشان دهنده معیشتی مبتنی بر کشاورزی و دامداری بوده و نخستین روستاها را در کوهپایهها تشکیل دادهاند و فلز را نیز مورد بهرهبرداری قرار دادهاند، این همه و هزاران نکته ناگفته دیگر حکایت مردم این سرزمین میباشد که در طول تاریخ ، سردَمدار فرهنگ و تمدن و هنر بودهاند.
پناهگاههای همیان یک و همیان دو در کوه کیز (Kiza)
این غارهای مسکونی و منقوش، مجاور هم در محلی به نام «چالگهشله» بالای کوه «سرسرخن» شمال کوهدشت و در دشتی نسبتاً هموار و پوشیده از جنگل است، پژوهشگران و باستان شناس( ۱۳۴۸ ،گریشمن و ۱۹۶۹، پروفسور مک برنی) غار مسکونی و منقوش همیان ۱و۲ را مربوط به دوره پالئوتیک ۴۰هزار و۶۰هزار سال پیش دانستهاند و ابزار و تیغههای فلینت و خرده سفالهایشان را به فرهنگ دوره موسترین ربط دادهاند. این نقوش عموماً متمایز از یکدیگر و اکثراً استیلزه هستند و تصاویری از انسان و حیوانند که اغلب به حالت منظرههای دسته جمعی و گاهی صحنه شکار میباشند و معمولیترین رنگها در این نقوش از رنگ قرمز افرای، اکسید آهن و بعضاً سیاهاند.
غار مذکور و منقوش میر ملاس
غار در شمال غرب کوهدشت در کوه سرسرخن با فاصلهی ۳۰ کیلومتری تا شهر کوهدشت است کاوش این غار توسط پروفسور مکبُرنی ، ۱۹۶۹ انجام پذیرفت. شواهد مکشوفه، آثار و بقایا به دوره نئولتیک منسوب است نقش آنها شامل نقش میدان نبرد، منظرهای از شکارگاه و نقوش منفرد وجود دارد و برخی از نقوش حیوان (اسطورهای)که نمی توان برای آنها نامی گذاشت.
غار کنجی (Konji):
غار کنجی با مساحت ۲۰۰ مترمربع با فاصلهی ۴ کیلومتری شهر خرمآباد و در کمرکش کوه واقع شده است. کاوش در بهار سال۱۳۴۸ توسط هیئت غارشناس آمریکایی از دانشگاه رایس (فرانک هول) پرداخته شد که بر اساس یافتههای به دست آمده یکی از مکانهای باستانی دوره شکار و جمع آوری خوراک به حساب میآید بر اساس تحقیقاتی که بر روی دادههای فرهنگی و ابزار سنگی غار انجام پذیرفته است مربوط به فرهنگ موسترین میباشد که این محوطه از سکونتی دامنهدار و مستمر در زاگرس بیان دارد.
غار گرارجنه
این غار در دشت جنوبی درهی خرمآباد در کوه کوچک و کمارتفاعی به نام گَرارجنه واقع شده است ابزار مکشوفه و مطالعه شده این غار به فرهنگهای دوره موسترین و بارادوستین تعلق دارد و مطالعات انجام شده روی ابزار نشان میدهد این ابزار به دو فرهنگ تعلق دارند ولی تفاوت فاحشی که نشان اختلاف عمدهی این صنایع دو دوره باشد نیست بر همین اساس احتمالاً ابزار پشت تیغهای بارادوستین از اواخر موسترین زاگرس سرچشمه گرفته باشد. که مربوط به دورهی شکار و گردآوری خوراک در زاگرس مرکزی است .
غار قمری یا اشکفت قمری:
این غار با مساحت ۲۰۰ متر مربع در غرب شهر خرمآباد و مشرف بر گرداب سنگی واقع شده است. به علت راهرو باریک غار کسی نتوانسته به انتهای آن برسد ابزار به دست آمده از غار شامل سرنیزههای مثلثی شکل و تیغههای جانبی به فرهنگ موسترین نسبت میدهند در میان ابزار به دست امده ابزار مته و قلمهای حکاکی دیده میشود که توسط هئیت آمریکایی از طرف دانشگاه رایس توسط فرانک هول مورد بررسی قرار گرفت .
غار یافته:
این غار در ۲۵ کیلومتری جنوب باختری شهر خرمآباد به سر راه کوهدشت در محلی به نام سولیزه (solize) است. گردنه مجاور این غار ملهشونان مینامند. دادههای فرهنگی این غار شامل ابزارهای به صورت انواع چاقوهای دستکاری شده ، لیسههای راست ، لیسههای مدور ، قلمهای حکاکی ساده و قلمهای حکاکی چند وجهی است. که هیئت کاوش آمریکایی ۱۳۴۸ ابزار این (غار)را به فرهنگ بارادوستین مربوط دانستهاند. از ویژگیهای این دوره ساختن تیغههای که در فرهنگ موسترین نایابند و چند نوع ابزار جدید نیز به ابزار ساده دوره موستیرین اضافه شده است. در محدوده غار چهار کانون مهم آتش کشف شد که تاریخ سکونت ۴۵هزار سال پیش بوده است و ۲۵ هزار سال پیش متروکه شده است.
غار یا پناهگاه سنگی پاسنگر:
این پناهگاه در ۵/۱ کیلومتری غرب قلعهی فلک و افلاک واقع شده است نام دیگر آن «گورخلیفه» است، غار پاسنگر دارای شواهد دورههای فرهنگی بارادوستین و زارزی میباشد مطالعه این غار از لحاظ بررسی سیر تحولات تکنولوژی دو برهه از تاریخ زندگی بشر در زاگرس سود مند است، در نتیجه مطالعه مشخص شده که صنایع زارزی به طور مستقیم از صنایع بارادوستی سرچشمه گرفته است. در دوره ی زارزی برای اولین بار تیغههای دندانهدار، میکرولیتهای هندسی شکل ساخته شده است که بعدها به تیغههای کوچک در دوره تولید غذا منجر شده است.
غار دوشه:
در جنوب دهکده و تنگه «کر شورآب» (Korsurow) واقع در منتهیالیه جنوبی بخش چگنی واقع در دهستان «کالیآو» قرار دارد این غار از نظر پیشینه باستانی و سکونت بشر مورد بررسی باستانشناختی واقع شده است سکونت و تاریخ آن منبعی نداریم، احتمالاً نقوش این غار بانقاشیهای میر ملاس و هومیان احتمالاً همدوره باشد این نقوش به اقوام ۱۵ هزار سال پیش نسبت داده اند
منابع:
آثار باستانی و تاریخی لرستان، تالیف: حمید ایزدپناه جلد ۱ و ۲ نشر آگاه ۱۳۶۳
جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان، تالیف: علیمحمد ساکی نشر محمدی
لرستان در گذر زمان، تالیف: حسین غضنفری و علیرضا فرزین نشر میراث فرهنگی
باستانشناسی غرب ایران، تالیف: فرانکهول نشر سمت
ایران در پیش از تاریخ، تالیف: دکتر صادق ملک شهمیرزادی نشر میراث فرهنگی
جناب نوریان لطفا از لرستان بیشتر بنویس . دست مریزاد قلم به دست باستان شناس …
دست مریزاد.
تتاا
دست مریزاد