جای‌جای سرزمین پهناور و کهن لرستان پر است از جاذبه‌های طبیعی و آثار باستانی که دل هر بیننده‌ای را می‌ربایند هرچند سال‌ها از ثبت آثار باستانی و ابنیه تاریخی توسط میراث فرهنگی می‌گذرد اما، هنوز جاهای بسیاری ناشناخته مانده و آنگونه که باید معرفی نشده‌اند؛ در این بین آثار باستانی شهرستان کوهدشت که بیش از هر چیز با نقوش‌غارها و رموز مفرغ‌هایش شهره‌ شده، مهجور مانده است، قلم‌به دستان در معرفی این شهرستان تنها به نقاشی‌های میرملاس و هومیان و مفرغ‌های سرخ‌دمُش بسنده می‌کنند، در حالیکه کوهدشت افزون بر آن‌ها، تپه‌ها و قلعه‌های فرینده‌ی فراوانی دارد که هر یک حکایتی خواندنی دارند، با هم به مرور یکی از این آثار می‌پردازیم.

حدود بیست و پنج کیلومتری جنوب شهرستان کوهدشت و در پنج کیلومتری روستای گنجینه زرونی (ضرونی) بر روی تپه‌ای که بین «سی‌دول» و «توه باریکه» واقع شده، «قلعه‌جغد»(قلا‌جُق) قرار دارد، در شمال این تپه دره‌ایست که در دامان آن چاه‌های چندی جا خوش کرده‌اند، و گذشت روزگاران کام بعضی از آن‌ها را نخشکانده است.

چ 

در غرب قلعه و روبه‌روی تپه‌ای که قلعه بر آن استوار شده، تپه‌ی دیگری قد علم کرده، که ارتفاع و بلندی هر دو نزدیک به هم است و قامت هریک حدود دویست گام می‌باشد. بین دو تپه که با فاصله‌ی کمتر از ۵۰ متر از هم قرار گرفته‌اند، جاده‌ی خاکی می‌گذرد که به یقین روزگاری از رونق و اهمیت خاصی برخوردار بوده و این قلعه را برای پاسبانی از آن ساخته‌اند.

به نظر می‌رسد این جاده شاخه‌ایست از جاده شاهی دوره‌ی هخامنشیان که از «شوش» شروع می‌شده از «بالاگریوه» و کاروانسرای «چِمِشک» می‌گذشته به «سرکن» و «قلاجُق» آمده و از کنار«کُرکُچِک» (نام گورستان روستای «کُژینه» می‌باشد، که به اشتباه آن را گنجینه می‌خوانند؛ در حالی‌که «کُژینه» واژه‌ی اوستای است، به معنی محل زندگی پادشاه و بیانگر قدمت و پیشینه‌ی کهن منطقه می‌باشد و دیرینه‌گی‌اش به دوره‌ی اشکانیان می‌رسد که با شماره به ثبت آثار ملی نیز رسیده است) گذشته و تپه باستانی «توره‌ریز» را پشت سر نهاده از «تنگ وراز» به «هومیون» و از آنجا به همدان ( اکباتان ) می‌رفته است.

بعضی قدمت «قلاجُق» را دوره سلجوقیان می‌دانند با توجه به احتمال گذر جاده شاهی از نقطه ذکر شده و اینکه در دوره‌ی سلجوقیان منطقه از چنان اهمیتی برخوردار نبوده تا جاده‌ای از آن عبور کند و چنان قلعه‌ای بر آن بنا نهند، به احتمال زیاد بنای قلعه یاد شده به دوران پیش از اسلام می‌رسد.

دلیل نام گذاری قلعه بر کسی آشکار نیست، بنا به گفته‌‌ی اهالی که در پرس‌وجوی بلوطستان اظهار نمودند، شاید به‌معنی «قلاجُغد» باشد، یعنی قلعه‌ای که جغد‌ها در آن آشیان گرفته‌اند و شاید هم در اصل «قلانُق» (قلعه‌ی سنگ‌های رنگ‌رنگی) بوده و به مرور زمان به«قلاجُق» تغییر یافته است.

بنا بر مشاهدات خبرنگار بلوطستان ، محلی که قلعه در آن واقع شده دارای سنگ‌هایی با دانه‌های رنگی زیبایی است که اهالی به آنها «نُق»یا « نُق‌نُقی» می‌گویند که در دهه‌های گذشته از آن برای ساختن «گُلو» (تیله) استفاده می‌کردند. احتمال دارد دلیل نام گذاری وجود همین سنگ‌ها بوده باشد که از آن‌ها برای ساخت قلعه استفاده شده است؛ یعنی قلعه «نُق» (قلعه‌ای که سنگ‌های «نُق‌نُقی» (رنگ‌رنگی) دارد یا قلعه‌ای که در منطقه سنگ‌های «نُق‌نُقی» قرار دارد.)

به گزارش بلوطستان ، آثاری که امروزه از قلعه باقی مانده سقف‌های فرو ریخته و دیوارهای نیمه مخروبه‌ایست که اطراف آن توسط حفاران بگونه‌ی غیرمجاز و بی‌رحمانه به سودای دست‌ییابی به گنج شکافته شده، غافل از اینکه گنج واقعی که خود قلعه بوده را نابود ساخته‌اند. قلعه به شکل مستطیل و به ابعاد ۲۴×۸ گام است. از روی دیوارهای باقی مانده می‌توان حدس زد که این بنا دارای اتاق‌های به ابعاد ۴×۴، ۵×۴، ۱۱×۵، ۱×۵ گام بوده. و دو در به طرف شمال، دو در به طرف جنوب و یک در رو به غرب داشته است.

به گزارش بلوطستان ، مصالح به‌کار رفته در این سازه، سنگ و ساروج بوده و پهنای هر یک از دیوارهایش به یک گام می‌رسیده است. سر‌‌در یکی از درهای رو به جنوب که تخته سنگی مکعب شکل به ابعاد حدود ۱۰۰×۴۰×۴۰ سانتی‌متر بر آن قرار گرفته، هنوز برجاست. قلعه در جای بنا شده که تمام منطقه در دیدرس‌اش قرار دارد و چاهای آب در پای تپه و در کمترین فاصله ممکن قرار دارند.

به گزارش بلوطستان درباره‌ی این بنای کهن و بااهمیت که یکی از جاذبه‌های منطقه به شمار می‌آید در هیچ‌جا مطلبی نوشته نشده جز کتاب آثار باستانی حمید ازدپناه که او هم به ذکر نام قلعه و چند سطر اطلاعات سطحی بسنده کرده است.

گزارش و عکس‌ها: محمد بساطی