به طور کلی، آنچه نظام بین المللی امروز را شکل می دهد، به طور عمده متاثر از تعاملات سیاسی و امنیتی چهار منطقه بزرگ است: آتلانتیک، پاسیفیک، اوراسیا و خاورمیانه، و در واقع ایفای نقش در این مناطق است که جایگاه و موقعیت قدرت های بزرگ را در نظام بین المللی نشان می دهد. خاورمیانه امروز ساز و کارهای امنیتی و تعادل منطقی برای ثبات است و محیط امنیتی این منطقه در مقایسه با سه منطقه اصلی دیگر در نظام بین الملل، پیچیده تر و مبهم تر می باشد.  با تحولات جهان در دو دهه ی گذشته، فروپاشی بلوک شرق، قدرت گرفتن بلوک های اقتصادی – سیاسی جدید، رشد ناسیونالیسم، و رشد اقتصادی جهانی، آمریکا را نگران کرده است که برتری اقتصادی ، سیاسی وفرهنگی خود را به تدریج از دست خواهد داد.

تجارب و شواهد ثبت شده در جنگ های اعصار گذشته تاریخ بشری و قرن حاضر، نمونه های مدلل و انکارناپذیری است که اهمیت پدیده دفاع غیرعامل را آشکار و ثابت می کند.  همان گونه که پدافند غیر عامل در برابر تهدیدات هوایی، زمینی و دریایی سازو کارهای ویژه ای را اتخاذ می نماید، بایسته است به نحو مقتضی ضمن شناسایی تهدیدات اطلاعاتی، ساز وکارهای لازم برای پاسخگویی به این تهدید را نیز تدارک ببیند. شناخت اولویت های کاری صحیح در محیط تغییر یافته درگیری جنگ مدرن در واقع اثرپذیری پدافند غیرعامل از عملیات اطلاعاتی ناشی از اجرای چند عملیات اصلی و عمده ی اطلاعاتی من جمله عملیات علمی دانشی، عملیات روانی و عملیات فریب است. رعایت ملاحظات نبرد اطلاعاتی که از محیط اطلاعات – محور جنگ های امروزی منشعب می شود، ضرورتی است که کارآیی تمامی راه کارهای پدافند غیرعامل بدون تردید مستقیما به آن وابسته است.

جنگ اطلاعات درعرصه ی بین الملل از این ویژگی ذاتی سیستم های باز، نظیر انسان و سیستم های فنی مدرن بهره می گیرد تا بتواند با بر هم زدن توازن درون چرخه، عنصر آگاهی را آفت زده کرده و در نتیجه عمل کرد صحیح چرخه را مختل کند. اما جنگ اطلاعات زمانی از اهمیت مضاعف برخوردار شد، که سیستم های فنی هوشمند که از چرخه ی انگیزش در قالب الگوریتم های ریاضی برخوردارند پا به عرصه نهادند و از نقش چشم گیری در چرخه ی انگیزشی انسان برخوردار شدند، به این معنا که می توانند محیط را تشخیص داده و با اعلام خطر، به ایجاد حس نیاز در چرخه ی انگیزشی کمک نمایند. جنگ اطلاعات درعرصه ی بین الملل در دو حوزه ی اصلی “اطلاعاتی – روانی” و “اطلاعاتی – فنی” به عملیات می پردازد.

پر واضح است که درگیری در حوزه ی “اطلاعاتی – روانی” که عمدتا یک درگیری استراتژیک محسوب می شود، بر فرایندهای اطلاعاتی انسان متمرکز است. در حالی که در حوزه ی “اطلاعاتی – فنی” که از تأثیری تاکتیکی برخوردار است، جریان اطلاعات در سیستم های فنی دخیل در فرایندهای اطلاعاتی، انسان را هدف قرار می دهد.

«جنگ اطلاعات از طریق اثرگذاری بر محوری ترین و بنیادی ترین بخش انسان و سیستم فنی یعنی توانایی تطابق با محیط یا همان کسب آگاهی صورت می گیرد. و با اخلال در فرآیندهای کسب آگاهی و شناخت انسان و سیستم فنی، کارکردهایی نظیر تفکر، تصمیم گیری، تصمیم سازی، پردازش، انتقال صحیح و دقت دچار اختلال شدید می شوند.». در تأثیر گذاری بر عنصر انسان، طیف گسترده ای از افراد شامل کاربران تجهیزات اطلاعاتی، فرماندهان، رهبران ارشد نظامی، سیاسی و مردم توجه هستند. نخستین گام در مقابله با هر پدیده ای، شناخت آن پدیده و سپس طراحی راه کارهای مقابله با آن است. با این پیش فرض، ساز و کارهای پدافند غیرعامل،اساساً به طور عام برای مقابله با دشمن و تضعیف توان وی و به طور خاص برای مقابله با تهدیدات صحنه نبرد توسعه می یابند. به طور کلی سه رویکرد اصلی در توسعه ساز و کارهای پدافند غیرعامل و تاثیر آن برجلوگیری از تهاجم فرهنگی درعرصه ی بین الملل شامل رویکردهای توسعه “تهدید محور”، “قابلیت محور” و “فرصت محور” قابل شناسایی است.

الف ) در رویکرد تهدید محور: ساز و کارهای پدافند غیرعامل بر اساس محورهای تهدید و به منظور کاهش شدت تهدیدات توسعه می یابند.

ب ) در رویکرد قابلیت محور: ساز و کارهای پدافندی بدون توجه ویژه به ماهیت تهدیدات و در راستای ایجاد مجموعه ای از قابلیت ها توسعه می یابند .

پ ) در رویکرد فرصت محور: ساز و کارهای پدافند غیرعامل با ارزیابی دقیق نقاط ضعف دشمن، تلاش می کنند این نقاط ضعف را مورد توجه قرار داده و با تضعیف هر چه بیشتر آنها از قابلیت های دشمن بکاهند.

بنابراین پدافند غیرعامل باید بتواند هر یک از مولفه ها را تحت تاثیر قرار دهد. حفظ موازنه میان این سه مولفه، هدف دشمن است. آنچه در شرایط حاضر، محور فعالیت غرب قرار گرفته تهاجم فرهنگی است. هدف آنها از این تهاجم- که در زمینه‌های فرهنگی، هنری، علمی و اقتصادی است، نخست تخریب هویت واقعی ملل جهان سوم به ویژه جهان اسلام و سپس ایجاد جامعه‌ای نو مطابق با تفکرات، آئینها و باورهای موجود در جهان غرب است. بدین ترتیب، ضمن اینکه در این تهاجم، جوامع موردنظر را غرق در الگوهای مصرفی خود می‌سازند در عین‌حال، انسانها را دچار یک بی‌هویتی ملی و مذهبی کرده و از معیارها و ارزشهای فکری و مذهبی دور می‌سازند. به این ترتیب، با محو فرهنگ کشورهای جهان سوم، زمینه برای رشد و توسعه تهاجمات اقتصادی- سیاسی و گسترش سلطه استعماری جهان استکباری هموار خواهد گشت.

دانشمندان جامعه‌شناس و روانشناس غربی بعد از مطالعات فراوان به این نتیجه رسیده‌اند که بهترین راه نفوذ در یک کشور «اشاعه فرهنگی» یا «تهاجم فرهنگی» می‌باشد. در این فرآیند شخص غرب‌زده (به تعبیر مرحوم آل‌احمد) که در مقابل تکنولوژی و رشد صنعتی انسان غربی خود را باخته است و برتری بی‌چون و چرای آن را بر خود پذیرفته است به طریق اولی نتیجه می‌گیرد که همه‌چیز انسان غربی بر او و در مقایسه با فرهنگ خودی برتری دارد و این برتری را می‌پذیرد. بدین شکل که اگر همه‏ی لوازم تهاجم فرهنگی از قبیل: تفکر، ابزار و روش انجام کار فراهم شود، ولی شرایط و بستر مناسبی که بتواند این‏ها را به‏کار گیرد، وجود نداشته باشد، در واقع همه‏ی تلاش‏های قبلی عقیم می‏ماند، و برعکس، چنانچه بر اثر عوامل متعدد، بستر و شرایط مناسب و مساعد وجود داشته باشد، یا به وجود آورده شود، دیگر جلوگیری از نفوذ تفکر بیگانه و پیش‏گیری از مسخ فرهنگ خودی بسیار مشکل خواهد بود. در این مقاله مجال تفصیل بیش‏تر این موضوع نیست؛ لذا به برخی از موارد مهمی که موجب پذیرش و تقویت فرهنگ مهاجم می‏شود اشاره می‏کنیم:

۱٫ مشکلات و کاستی‏های اقتصادی و اجتماعی؛

۲٫ عدم برنامه ریزی دقیق فرهنگی و غفلت مسئولین در این خصوص؛

۳٫ فقدان تولیدات فرهنگی و هنری کافی و متناسب با فرهنگ بومی؛

۴٫ کم‏توجهی زنان به جایگاه والای خود؛

۵٫ ضعف‏های موجود در خانواده، مدرسه و جامعه؛

درآخر برای مقابله و مبارزه با ” تهاجم فرهنگی” راه‏های بسیار زیادی در زمینه‏های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی ذکر شده که هر کدام دارای اهمیت خاص خود است.  اما عناوین زیر اهم توصیه‏ها و راه‏حل‏هایی است که در این مقوله قرار دارند:

الف) شناخت دقیق و همه جانبه‏ی تهاجم فرهنگی.

ب) شناخت دقیق و کامل فرهنگ اسلامی و ملی.

ج) اصلاحات علمی و اقتصادی.

د) تدوین سیاست فرهنگی و تربیتی جامع.

قریب دو دهه است که رهبر معظم انقلاب اسلامی به صورت مستمر مسئولان، نخبگان، سیاسی و مذهبی، جریان های سیاسی و توده های مردم را نسبت به خطرات ناشی از تهاجم فرهنگی و تهدیدات نرم دشمنان هشدار داده و بر وظایف هر یک در این صحنه نبرد تاکید می نمایند. در سال ۱۳۸۶ معظم له در جمع دهها هزار نفر از زائران حرم رضوی در مشهد مقدس بر جنگ روانی استکبار جهانی تاکید و فرمودند: «من برنامه های استکبار جهانی علیه ملت ایران را در سه جمله خلاصه می کنم. اول، جنگ روانی، دوم، جنگ اقتصادی و سوم، مقابله با پیشرفت و اقتدار ملی … دشمنی های استکبار با ملت ها در این سه قلم عمده خلاصه می شود. البته اینها را باید دستگاه های تبلیغاتی و رسانه ها و شخصیت های سیاسی بیشتر برای مردم توضیح دهند» .

درنتیجه ساز و کارهای پدافند غیرعامل، اساساً به طور عام برای مقابله با دشمن و تضعیف توان وی و به طور خاص برای مقابله با تهدیدات صحنه نبرد توسعه می یابند.