شما اینجا هستید
ادب فارسی » دکتر کزازی: باباطاهر همدانی لُر لک زبان است

دکتر کزازی در همایش آسیب شناسی زبان و ادبیات لکی که آذر ماه۸۷ در الشتر برگزار شد سخنان مهمی ایراد کرد که تاکنون منتشر نشده بود، به تازگی آقای رضا حسنوند(شوریده لرستانی)  این سخنرانی را در فضای مجازی منتشر کرده، ضمن سپاس از وی آن را تقدیم مخاطبان فرهیخته‌ی بلوطستان می‌نمائیم.

به نام خداوند جان و خرد
ای دنیا داران ای دنیا دوسان
دنیا دمیکه چی شارو بوسان

[استاد ابتدا این بیت« لکی »را خواندند که ترجمه آن تقدیم می‌شود: ای دوست‌داران و دل‌بستگان دنیا، ایام روزگار دمی بیش نیست درست به اندازه هنگامی است که بوستانی در چند لحظه به غارت می‌رود]
من شادانم نازانم که این بخت بلند، این زمان دل‌پسند، بهره من افتاده است که در میان شما مردمان گرامی، گران‌مایه، ناب، نژاده، [و] ایرانیانی که ریشه و پیشینه تان به ژرفاهای تاریخ این سرزمین سپند اهورایی می‌رسد [سرزمینی ] که سرزمین هزاره‌هاست. من همواره از این که در میان لران کردان و دیگر تیره و تبارهای باستانی ایران باشم می‌نازم و سر می‌افرازم، زیرا ایران ناب، ایران پاک ، ایران سرشتین، ایران راستین را در میان این سرزمین‌های کهن می‌شود یافت دل ایران در کردستان در لرستان در بلوچستان در طبرستان [و] در گیلان می‌تپد شهرهای بزرگ شهرهایی هستند بیهوده، گم در خویشتن از خود بیگانه، آنجا ما کم‌ترین نشان را از ایران و تاریخ و فرهنگ ایران می‌یابیم.
الشتر شما لرستان شما فرهنگ باستانیتان برای من یادآور روزگاران کهن ایران زمین است. به هر روی من زبان «لکی» نمی‌دانم اما به پاس آن آشنایی که با زبان کردی کرمانشاهی دارم به گونه ای با گویش شما هم آشنا هستم. اما بر پایه همین شناخت اندک میدانم که گویش« لکی» یکی از کهن‌ترین و ناب‌ترین گویش‌های ایرانی است.
سرزمین‌های باخترینه ایران سرزمین‌هایی شگفتنند از دیدگاه‌هایی در پهنه ایران زمین بی‌مانندند بیهوده نیست این سرزمین‌ها را هندوستان ایران نامیده‌اند این نام به پاس شگفتی‌ها و شگرفی‌هایی براین سرزمین‌ها نهاده شده که آن‌ها را از دیگر بوم‌های ایرانی جدا می‌دارد.

نتیجه تصویری برای باباطاهر
در بخش‌های باخترینه ایران در ماد بزرگ ما نشانه‌های فراوان از تاریخ و فرهنگ و پیشینه ایران زمین را می یابیم. من در سخنی دیگر در بزمی دیگر کمابیش ازاین گونه رانده آمد گفتم که ایران ما تنها بهشت باستان شناسی نیست ما به هرگوشه ی این سرزمین بنگریم بویژه بخش های باخترینه ایران ، یادگارها و نشانه های بسیاری از تاریخ و فرهنگ ایران را در برابر چشم خواهیم دید. همین تندیس های مفرغین که در زاد بوم شما یافته شده است به هزاره های بسیار دور بر می گردد . ایران ما بهشت زبان شناسی تاریخی هم هست براستی تنها سرزمینی که من در پهنه گیتی می شناسم که روزگاران گوناگون زبان شناسی در کنار یک دیگر هنوز زنده است و روایی دارد ایران است
شما ازدهکده ای به دهکده ای دیگر می روید با گویشی دیگر روبرو می شوید ما سه روزگار در تاریخ زبان های ایرانی می شناسیم از نگاهی بسیار فراخ و فراگیر، یکی ایرانی باستان که دو زبان از آن روزگار آوازه بلند یافته است یکی زبان باستانی اوستایی زردشت وخشور باستان ایرانی بدان نوشته شده است .دو دیگر فارسی باستان که سنگ نوشته های هخامنشی را بدان نویسانیده اند که بلند ترین وگران سنگ و گران مایه تر ین آنها همان است که بر سینه سخت و ستبرو ستوار بیستون کنده شده است روزگار دوم را ایرانی میانه می گوییم. زبان هایی که در زمان اشکانی و ساسانی در پهنه ایران روایی داشته اند در شمار زبان های این روزگارن یا دوره زبانی اند.

نتیجه تصویری برای باباطاهر
نامور ترینیشان که یادگارهای نوشتاری از آنها برجای مانده است یکی پهلوی اشکانی یا پارتی که پهلوانی هم نامیده می شود دو دیگر پارسی پارسیک یا پهلوی ساسانی است . سرانجام می رسیم به ایرانی نو، زبانهای که پس از اسلام در پهنه ایرانشهر بکار برده می شده است و می شود زبان های ایرانی نو است یکی از این زبان ها که پارسی دری است اندک اندک زبان فراگیر می شود در پهنه ایران، نه از آن روی که این زبان بر دیگر زبان ها و گویش های دیگر برتری داشته است از آن روی که نخستین فرمانروایان ایران در خراسان بزرگ به فرمانروایی می رسند .
نخستین کانون های شکوفان فرهنگ و ادب ایران در خراسان پدید آمده است این دو ویژگی انگیزه ای می شود که زبان دری زبان دیوانی و فرهنگی بشود در سراسر ایران زمین . ما می دانیم که از دور ترین روزگاران شناخته درتاریخ ایران تاکنون یکی از ویژگی های فرهنگی و اجتماعی ایران آن بوده و هست که تیره های و تبارهای گوناگون در ایران زمین کنار یکدیگر می زیسته اند و می زیند. پاره ای از این تیره ها و تبارها که همه ایرانی اند در فرهنگ گران سنگ ایران در تاریخ شکوهمند آن هنباز و هم بهره اند گاهی زبان یا گویشی ویژه خود داشته اند همواره در درازنای تاریخ ایران زبانی فراگیر در کنارآن زبان ها و گویش ها روایی داشته که آن تیره ها و تبارها را به یکدیگر می پیوسته است در ایران نو این زبان زبان پارسی دری است .

اما ایرانیان این زبان را چونان زبان فرهنگ و ادب زبان فراگیر، چونان رشته پیوند در میانه خود می پذیرند. با این همه گویش ها و زبان های بومی از میان نمی رود همچنان از بین نمی روند در پاره ای از این گویش ها سامانه ای ادبی هم پدید آمده است پاره ای از شاهکارهای ادب فارسی در این سامانه های بومی ادب نخست، پدیدار شده اند. مانند نثر نگارین مرزبان نامه که نخست در گویش کهن طبری نوشته شده است به خامه یکی از فرمانرانان طبرستان که مرزبان رستم شروین نامیده می شده است نام این شاهکار ادبی همچنان از نام این فرمانران طبری ستانده شده و برآن مانده است.
در زبان های مانند زبان کردی ، لری ما به ادب مایه ور، گسترده باز می خوریم کمابیش هریک از شاهکارهای ادب پارسی همتایی ندارند .برای نمونه شاهنامه الماس خان کندوله ای و یا پنج گنج نظامی را [که ]خانای قبادی به کردی سروده است کردان به آن می نازند که حافظ دارند و مولوی. در لری هم به نمونه هایی از این دست باز می خوریم .
دوستی به من می گفت: در پژوهشی که کرده است لکی بیشتر با کردی پیوند دارد تا با لری . این سخن برای من بویژه دل چسب بود نه از آن روی که من به گونه ای کُردم . ازآن روی که با کردی بیش از لری آشنایی دارم . به هر روی می توان به ادب بومی ایران هم پرداخت و اندیشید همه ما ایرانی هستیم همه ما به ایرانی بودن خود می نازیم و سر می افرازیم نه از آن روی که ایران را شیفته وار دوست داریم
شیفتگی همواره ناپسند است آن شیفتگی که به پیش از شناخت
باز می گردد. ما اگر بر کسی یا پدیده ای شیفته باشیم نمی توانیم آن کس را یا آن پدیده را به درستی دانشورانه بسنجیم و ارزیابی کنیم ،اما گونه ای دیگر از شیفتگی هست که اگر بتوانیم آن را با این نام بنامیم شیفتگی پس از شناخت و آگاهی[است] . شما کسی را یا چیزی را هنگامی که شناختیدآن چنان در چشمتان بزرگ شگرف و والا می نماید که بدان می شیبید دل می سپارید . این شیفتگی پسندیده است سازنده است نیروهای نهفته و فروخفته در شیفتگی را به کردار در می آورد و می شکفاند. این شیفتگی مایه پویایی و پیشرفت است وارونه آن شیفتگی نخستین ،که ریشه در نادانی و ناشناسندگی دارد.
به هر روی مازاد بوم خویش و زبان بومیمان و به فرهنگ نیاکانیمان مهر می ورزیم مهر ورزیدن به این زاد بوم به زبان به این فرهنگ بدرست بی هیچ چند و چون یک سره، راست ،مهر ورزیدن به ایران زمین است چون فرهنگ مارا این فرهنگ ها و این بوم ها و این زبان ها می سازندزیرا ایران سرزمینی است رنگارنگ گونه گون. همواره چنین بوده است هم اکنون هست در آینده نیز خواهد بود. به پاس این دلبستگی ها .
اما، اینجا امایی بزرگ است اگر ما به فرهنگ و زبان و زاد بوم خویش مهر می ورزیم این نمی تواند انگیزه ای باشد که با دیگر بوم ها یا زبان ها برسر ستیز باشیم، هیچ نواده ای نیای خود را خوار نمی دارد بی ارج نمی شمارد زیرا اگر نواده نیای خود را بنکوهد و خوار بدارد براستی خودرا خوار داشته است و نکوهیده است به همان سان هیچ نیایی هم نواده خود را خوار نمی دارد و نمی نکوهد شما برای اینکه نواده را به نیکی بشناسید نخست به ناچارمی باید نیای اورا شناخته باشید. مگر نه آن است که اگر شما بخواهید برای پسرتان زنی بستانید یا دخترتان را به شوی بفرستید نخست در باره ی پدر و مادر و نیاکان و تبارنامه آن دختر و پسر می پرسید و می پژوهید، اینجا هم داستان همان است.

نتیجه تصویری برای باباطاهر

زبان هایی مانند لری ،کردی، لکی، بلوچی و طبری و تاتی و و… نیاکان زبان پارسی هستند زبان پارسی دری آن نواده است چون این زبان زبان فراگیر بوده است در سراسر ایران روایی داشته است بیشتر دگرگون شده است هرکدام از این تیره های ایرانی هنگامی این زبان را بکار گرفته اند پاره ای از واژگان خود را بدان افزوده اند این زبان از این روی هم زبانی پویا و دگرگون شده است هم زبانی است مه ریخت های تاریخی گوناگون واژگان درآن دیده می شود، یک نمونه برای شما می آورم ما در زبان پارسی دو ریخت از واژهای بکار می بریم یکی« پیام »است و دیگر «پیغام» ؛ درست است در معنی این دو واژه از هم دور شده اند،« پیغام» سخنی است که کسی به دیگری می گوید دوستی به دوستی، اما پیام سخنی است فراگیر که مردان دانش و فرهنگ سیاست به همه مردم می گویند اما این دو ریخت براستی یک واژه است پیغام ریخت کهن تر پیام است از دید تاریخی سنجشی پیغام ریخت سغدی واژه پیام است مانند «پیاله و« پیغاله» مانند« شیر» و «شغر» واژه «شغر» امروز بکار برده نمی شود در فارسی دری، اما واژه ای که از آن برآمده است در ادب این زبان کاربرد دارد«شغر» شده است« شزر» « غ» به« ز» دگرگون شده که شما نمونه آن را در[واژه های ] « فروغ» و «فروز» می بینیددر «دروغ» و «دروز» اما در ریخت گویشی کردان «دروزن» می گویند «دروغ زن» را «دروزن» می گویند دروزن می تواند از ریخت کهن «دروز» و پسوند نون هم آمده باشد این گمان هم می رود مانند «تیغ» و« تیز »مانند« دیگ» و «دیز» که در اینجا «گ »به« ز» دگرگون شده است [و یا مانند واژه ی ] دیگی[ که] شده است دیزی .
خوب آن «شغر »که ریختی دیگر است از «شیر »که با پیغاله و پیغام سنجیدنی است شده است شرز و جابجایی نموده و از این واژه صفت ساخته شده که ویژگی همواره شیر است.
این ریختهای گوناگون زبانی چرادر پارسی دری دیده می شود؟ پاسخ سنجیده و دانشورانه این است که این زبان تنها زبان مردم خراسان نمانده است همه آن ایرانیانی که زبان بومیشان دیگر بوده است هنگامی که زبان فارسی دری را در آفرینش ادبی بکار گرفته اند ریخت های واژگانی خودرا درآن ریخته اند و افزوده اند. نمونه دیگر می آورم ما در پارسی دری دو ریخت از یک واژه داریم یکی به پارسی میانه بر می گردد و ما ریخت پهلوی را در زبان گفتاری بکار می بریم نه ریخت پارسی را ، «تاری» و «تاریک» تاری ریخت شاعرانه است در زبان گفتار کسی نمی گوید شب تاری، می گوید« شب تاریک» اما تاری ریخت کهن تر تاریک است مانند نزدیک نزدی و نزد.
این را گفتم برای اینکه این نکته برشما روشن شود که آن زبان فراگیر که در ایران پس از اسلام زبان پارسی دری است از آن خراسانیان نمانده است همه تیره های ایرانی بگونه ای بهره ای در این زبان دارند .
گاهی این پیوندهای زبانی مایه شگفتی شده است یکی از این شگفتیها که چیستانی را پدید می آورد در سفرنامه سرمرد یَمگان دره ناصر خسرو است ناصر خسرو می نویسد:« هنگامی که به تبریز رسیده است قطران نام شاعری به نزد او رفته است که پارسی نیکو نمی دانسته است اما بدین زبان نیکو شعر می گفته است.» چگونه قطران که دیوانی ستبر دارد از توانا ترین سخنوران ایرانی است که به پارسی شاعری کرده است این زبان را نیکو نمی داسته است؟
پاسخ این پرسش این است :که قطران زبان پارسی را آموخته بوده است . در آذرآبادگان آن روزگار به پارسی دری سخن گفته نمی شده است آن ایرانیان گویشی باستانی داشته اند که همان گویش آذری است. پس نکته هایی ناب، نغز، در پارسی دری بوده است که برقطران پوشیده مانده است هنگامی که او می شنودمردی خردمند و دانا از خراسان آمده ز مان را نیکو می داند که دیوان منجیک و … و دیوان چند سخنور خراسانی را به نزد او ببرد تنگناها و دشواری های را که درآن دیوان ها داشته است از میان بردارد.
یک نمونه دیگر از این دست که شگفت آور تر است سخنوری است از روزگار ما که همه شما دست کم با نام او آشنایید اقبال لاهوری، اقبال به رسایی و شیوایی به پارسی شعر سروده است دیوانی ستبر دارد، اما می گویند به پارسی سخن نمی توانسته است گفت . این پدیده ای است که از دید روانشناسی زبان شایسته ی بررسی است آنچه که من می خواهم به شما بگویم این است که هرگز نواده و نیا هیچگاه نمی توانند باهم ناساز باشند ما در همان زمان که فارسی شکرین گرانسنگ ترین سامانه ادبی شعر در قلمرو آن پدید آمده است با دیگر ایرانیان سخن می گوییم بدین زبان می نازیم زیرا آنچه مایه نازش و سرافرازی و نام آوری ماست درجهان این زبان است و ادبی که درآن پدید آمده است .
هنگامی که با همشهریان و همبومان خود سخن می گوییم زبان و گویش بومی خویش را بکار می گیریم ما برای اینکه زبان پارسی را که نواده است بدرستی بشناسیم ناچاریم و نیاز داریم که نیاکان آن را که کردی و لری و لکی و دیگر گویش های بومی است شناخته باشیم.

چه آن هنگام که پارسی را بکار می بریم باید از واژگان بیگانه بپرهیزیم چه آن هنگام که گویش و زبان بومی خود را[بکار می بریم].آلایش هماره آلایش است آن کس که گویش بومی خود را پاس نمی دارد زبان فراگیر ایرانی را که پارسی دری است نیز پاس نمی دارد من در یکی از شهرهای ایران گفتم :« هرواژه ای بمیرد هر ایرانی خویشتن شناس و جان آگاه و ایران دوست به سوگ خواهد نشست آگهی پرسه خواهد داد درآن آگهی خواهد نوشت فلان روز ما در فلان جای گرد می آییم تا بر مرگ فلان واژه بموییم.» مرگ واژگان براستی که سوگناک و درد انگیز است زیرا هنگامی که واژه ای می می مرد پاره ای از فرهنگ و چیستی مارا با خود می میراند هر واژه سر رشته ای است آغازی است و نشانه ای است که ما را به ژرفای تاریخ و فرهنگمان می پیوندد.
واژه ها مانند مردمان دارای سرگذشتند شما هنگامی که پیشینه واژه ای را می کاوید به گلگشت در فرهنگ می روید مرگ واژه مرگی است دریغ انگیز، هنگامی که دلبندی از شما می میرد شما به سوگ می نشینید اما این سوگ در میان دوستان و آشنایان خواهد بود دیگران اندوهی سوگی نخواهند داشت زیرا هیچ دلبستگی با آن درگذشته ندارند اما هنگامی که واژه ای می میرد بخشی از فرهنگ مرده است همگان باید به سوگ بنشینند پس واژگان را چه پارسی و چه لکی یا هر زبان و گویش دیگر باید از گزند و آسیب زمانه پاس داشت زیرا روزگار ما روزگار دیگر سانی است روزگاری است بی فریاد.روزگاری است آن چنان که در آن دستان پارسی گفته می شود «ایمان فلک درآن برباد رفته است » چرا؟ زیرا روزگار گسترش فناوری رسانه است این فناوری بایسته ی روزگار ماست ، ما نمی توانیم بگوییم:رسانه ها خاموش بشوند از کار بیفتند اگر روزی چنین بشود همه کارها بی سامان خواهد شدشما نمی توانید درآن روز باسانی زندگی کنید پس رسانه را بناچار باید پذیرفت اما رسانه زبان و فرهنگ فراگیر را می پوساند زبان و فرهنگ های بومی را می کاهد می فرساید و می درود از میان می برد باید.
به هرشیوه با چنگ و دندان این زبان ها و گویش های بومی راباید پاس داشت اگر شما می خواهید فرزندانتان پسینیانتان مانند شما بنازند باینکه لکند، لک زبانند، الشتریند ا، ایرانی اند چاره ای ندارید جزآنکه این گزند و این آسیب را چاره کنید.
رسانه را بپذیرید با کمترین زیان با کمترین گزند. به هر روی برپایه آنچه گفته شد همواره شادانم و نازان که با ایرانیانی سخن می گویم که ناب تر و پاکتر مانده اند زبانشان کمترآسیب دیده و دگر گون شده است تنها زبان نیست . درست است زبان آشکارترین هنجار و نشانه فرهنگ است اما فرهنگ نشانه های دیگر دارد پوشاک خوراک جشن ها آیین های گوناگون متل ها دستان ها زبانزدها این همه را باید پاس داشت . زیرا هرکدام از این ها از بین برود گنجینه ای گران بها از بین رفته است ازآن رروی که بی جایگزین است آن پیرمردیا پیرزن که در پس کوه درآن دهکده که چند ده تن در آن می زیند و بسر می برند گنجینه ای گران بهاست از کان نفت و زر و سیم و هرچه گرامی تر است . زیرا آن کان ها جایگزین دارند اگر روزگاری نفت ما زر ما سیم ما مس ما به پایان رسید می توانیم از سرزمینی دیگر بستانیم اما اگر آن پیر مرد و یا پیرزن بمیرند جانشین ندارند. بروید دل اورا بدست آورید و با او سخن بگویید آنچه برزبان او روان می شود گوهرهایی است گران مرواریدهایی مهینه درهایی غلطان این ها را بنگارید و ضبط کنید اما دریغ بزرگ آن است که ما از کنار این گنجینه ها می گذریم و نیم نگاهی به آن ها نمی اقکنیم شما گویش ناب لکی را درآنجا می یابید ناب ترنابسوده تر دوشیزه تر .
اگر باور دارید مرگ هر واژه سوگی است سترگ و اندوهی گران دریغی درد انگیز؛ نگذارید واژگان بمیرند دیکی از این راه ها همان است که پیران هژیر را پاس دارید به هر روی یکی از شاهکارهای بزرگ که در گویش بومی سروده شده است و ستیغ سخن ایران است ترانه های پیر الوند بابا طاهر عریان است در اینکه بابا طاهر همدانی است لر است و لک است چند و چون فراوان است اما تحقیقات نشان میدهد که او لر لک زبان بوده است هرکدام از این ترانه ها به دیوانی می ارزد دو ترانه را برای شما می‌خوانم

«خورآیین چهره ات افروته تر بی بجانم تیر عشقت دوته تر بی»
«ذونی خال رخت ازچه سیه بی هرآن نزدیک خوربی سوته تر بی»

[ چهره خورشید وشت نورانی تر باد و تیر عشقت در جانم جایگیر تر باد. آیا میدانی چرا خال رخت سیاه است؟ این بدان سبب است که خال رخ تو، به خورشید ( همان رخ خور مانندت ) نزدیک تراست ]

به دریا بنگرم دریات وینم به صحرات وینم صحرات وینم
به هرجا بنگرم کوه و در و دشت نشان از قامت رعنات وینم

[دکتر در پایان با خواندن بیتی به زبان لکی کرمانشاهی شنوندگان سخن خویش را بدرود گفتند]

تنیا داری بیم کیه نی و سام بی گل گل نازاران دائم وه پام بی
 اسگه پیر بیمه ولگم رزیایه گل گل نازاران وه لام توریایه

[تک درختی بودم که چشمه ای در سایه سارم جاری بود و گروه گروه زیبارخان در سایه ام می نشستند. حال پیر شده ام و برگ هایم ریخته است و زیبا رخان نیز از من دوری می جویند .] بدرود.

  1. کامبیز نجات پور

    از تیم بلوطستان و شوریده لرستان بینهایت سپاسگزارم بخاطر نشر سخنان دکتر کزازی در باب زبان لکی که واقعا به وجد آمدم

  2. سعدی

    بسیار ارزشمند و فوق العاده بود . درود بر شما دوست عزیز

  3. ناشناس

    باباطاهر عریان از قوم بزرک لک بود ولک زبان خواهشن تاریخ وتحریف نکنید کلمه لر بعنوان سرزمینکه در آن میشود احشام را چرانید لر از لور میاد اور در زبان لکی به معنی چریدن است بابا طاهر از نژاد قوم بزرگ زاگرس نشین لک است لطفا لرهای همسایه سو استفاده نکنند

    • مهدی اسدی

      باشه بابا کلی ارین جنابعالی بینم ها کو بگری خخ
      اصلا هیمه نژاد لک و لر نریمن
      نژاد لک نژاد کورد نژاد ایرانی
      اینها همه ساخته یک سری افراد بی سواده کلا هیچ چیز در مورد علوم زیستی نمیدانند.
      ما سه نژاد بیشتر نداریم سفید سیاه و زرد.
      در ضمن بسیاری از اینها خود یا لر دانستند یا کرد حالا چرا احشام میدهد. در اسنادی که در منابع تاریخی است یک اشاره بدان نشده است.
      و دقیق سه معنی برایش ذکر شده است.
      بگذریم هرکس هرجه خود را میداند بداند اهمیتی ندارد.
      چون حتی در بین مردم هم و طوایف کسی نمیتواند بگویید صدرصد کجای است.
      لک است لر است و یا فلان …
      بگذریم بحث بیهوده ای است.

    • محمد کریمی

      لرستان احتمالا چراگاه مردم شما بوده… خب تاریخ ما مشخصه بجای توهین بگو لکها در این سرزمین چه میکنند چرا از خودشون سرزمینی ندارن که محتاج لرهای همسایه نباشه در ضمن لک در زبان فارسی و حتی انگلیسی معانی بدی داره که بهتره اینجا گفته نشه

  4. افشین

    واثعا ثابت شد برای برخی که بدونــن همدان اصل تیره پاارس که دقیقا زبان لکی لری … نه ترکی…

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید

کامل کردن گزینه های ستاره دار (*) الزامی است -
آدرس پست الکترونیکی شما محفوظ بوده و نمایش داده نخواهد شد -

برای ارسال دیدگاه شما باید وارد سایت شوید.

بلوطستان | نشریه خبری _ تحلیلی بلوطستان