هر دانش آموز فارغ التحصیل دوره ابتدائی می داند که ایران از هزاران سال قبل کشوری خشک و نیمه خشک بوده، بخش مهمی از تحولات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی میهن ما با تاثیر پذیری عمیق از عامل کم آبی شکل گرفته است. این واقعیت به اجداد ما در طول تاریخ یاد داده که زندگی خود را با شرایط کم آبی و خشکسالی های مکرر تطبیق دهند. اما چه شد که در دوران اخیر با علم به محدویت آب و با وجود در دسترس بودن امکانات عظیم مادی و انسانی در عصر مدرنیته برای بهره برداری کارآمدتر از منابع آب به این روز افتاده ایم ؟! جواب بسیار ساده است، بی تدبیری مفرط در مدیریت بهره برداری از منابع  آب !

برای توضیح این سوء مدیریت خانمانسوز فقط به چند مورد عینی اشاره میکنم، تا عمق فاجعه بهتر مشخص شود.

در طرح اولیه فولاد مبارکه قرار بود این واحد عظیم آب بر، که سالانه به تنهایی به اندازه مخزن سد کرج آب مصرف می‌کند در بندر عباس کنار آبهای آزاد کره زمین با امکان دسترسی هزاران هزار میلیارد مترمکعب آب ایجاد شود. اما در عمل چه شد؟ آنرا در حاشیه کویر احداث کردند و بعد مجبور شدند آب مورد نیاز آنرا از ده ها کیلومتر دورتر از استان چهارمحال با هزینه هنگفت فراهم کنند و عجیب تر اینکه هر روز بر وسعت آن افزوده میشود.

فضای سبز کلان شهر اصفهان از هر شهر شمالی پرباران کشور سرسبزتر و آبادتر است.

از سرشاخه های دز در لرستان آب مصرفی شرب، کشاورزی و صنعتی را با یک شبکه پیچیده انتقال بسیار گرانقیمت به قم برده با آن دریاچه مصنوعی تفریحی ساختند، در حالیکه در کنار این خط انتقال آب هزاران هکتار زمین مرغوب دیم و ده ها روستای بی آب در لرستان وجود دارد.

از کوهرنگ آب را به یزد کم آب ترین استان کشور، انتقال داده و با آن ده ها واحد صنعتی آب بر، مثل فولاد و کاشی ایجاد کردند، در حالیکه در تمام دنیا برنج در مناطقی با بارش سالانه بالاتر از ٨٠٠ میلیمتر کشت میشود، در جای جای ایران خشک حتی اصفهان کویری به وفور برنج  بعمل می آید.

تنها در بخش کوچکی از سواحل ٢٠٠٠ کیلومتری جنوبی ایران در آبادان، ماهشهر و بندرعباس چند صنعت آب بر شکل گرفته، عمده صنایع آب بر ما در استانهای مرکزی کم آب در حاشیه کویر ایجاد شده اند.

بیش از ٩۵٪ کشاورزی ایران که ٩٠٪؜ آب کشور را مصرف می‌کند هنوز از شیوه آبیاری ماقبل تاریخ غرقابی با هدر رفت نود درصدی استفاده می‌کند.

در حالیکه آب شرب کمتر از ۱٪ آب مصرفی منازل است، اما بر خلاف تمام دنیا سیستم آبرسانی آب شرب و آب غیر شرب برای شستشو،استحمام، آبیاری باغچه و غیره مشترک است.

چه باید کرد؟ فعلاً بر خلاف نظر معاون اول رئیس جمهور که دستور حل فوری مشکل زاینده رود را صادر فرمودند، هیچ راه حل فوری برای برون رفت از این چالش بزرگ بجز عکس کردن اکثر سیاستهای موجود بهره برداری از آب وجود ندارد، از جمله مهمترین اقدامات عبارتند از :

بجای اینکه آب را با هزینه هنگفت به کنار صنایع آب بر برده و ساختار طبیعی محیط زیست را دچار اخلال کنیم، صنایع را در کنار منابع آب ایجاد کنیم، با اولویت بالا و فوری مصرف آب در کشاورزی را مکانیزاسیون کنیم، توسعه صنایع آب بر و کشاورزی در استان‌های کم آب را متوقف کنیم، سیاست خودکفائی( بخوانید خود ویرانگری ) بخصوص در تولیدمحصولات کشاورزی را کنار بگذاریم، قیمت آب واقعی گردد تا معلوم شود قیمت واقعی یک کیلو هندوانه و تولید یک تن فولاد در کویر چقدر است .

؜بالغ بر ۹۵٪ از ٢٠٠٠ کیلومتر سواحل جنوبی کشور لم یزرع و بلااستفاده مانده، در سواحل جنوبی خلیج فارس با طبیعتی خشن تر از سواحل ما شهرهای مدرن، پررونق و پرجمعیتی مثل دبی و دوحه شکل گرفته، چرا ما نتوانیم چنین کاری بکنیم؟ راستی سال آینده جام جهانی فوتبال در دوحه برگزار میشود

تصفیه و بازیافت فاضلاب برای مصارف صنعتی و غیر شرب، ضمن حفظ محیط زیست، منابعی عظیمی از آب را فراهم می‌کند. ادامه سیاست ناکارآمد فعلی بهره برداری از منابع آب مثل، انتقال آب از یک استان به استانی دیگر بجز کاشتن بذر کینه و اختلاف بین  مردم مناطق مختلف و عمق بخشیدن به این معضل بزرگ نتیجه دیگری در بر ندارد. اقدامات بالا را از همین امروز شروع کنیم، فردا دیر است.

غلامرضا مصدق / بلوطستان