زردی من از تو، سرخی تو از من
غم برو شادی بیا، محنت برو روزی بیا
اکثر قریب به اتفاق ما مصرعهای بالا را به یاد داریم، بله در شب چهارشنبه سوری یعنی همان غروب سهشنبه به هنگام پریدن از روی آتش توسط ما شعرهایی از این قبیل خوانده میشد.
موضوع صحبت و گفتار ما پیشینهای تاریخی چهارشنبه سوری و عواقب امروزی آن میباشد.
آیا چهارشنبهسوری جز جشنهای قبل از اسلام هست یا بعد از اسلام و چرا خطرات زیان دارد؟
بیشک سور یا جشن از زمانهای بسیار دور در ایران مرسوم بوده است؛ به طوری که این جشن طلایهدار نوروز بوده و همه بر طلایهدار بودن چهارشنبهسوری قبل از نورز اعتقاد راسخی دارند. خوب قبل از اینکه وارد بحث اصلی شویم به کلمه چهارشنبه و سوری توجه مینماییم چهارشنبه یعنی پنجمین روز هفته و سور یعنی جشن و یای نسبت.
بیگمان چهارشنبهسوری از رسمهای کهن پیش از اسلام نیست، در آن زمان هر یک از روزهای ماه را نامی بود، نه روزهای هفته را، استاد پور داوود در این باره میگوید: آتشافروزی ایرانیان در پیشانی نوروز از آیینهای دیرین است شک نیست که افتادن این آتشافروزی به شب آخرین چهارشنبهی سال ،پس از اسلام رسم شده است، چه ایرانیان شنبه و آدینه نداشتند…
روز چهارشنبه یا یوم الاربعاً نزد عربها روز شوم و نحسیست، این است که ایرانیان آیین آتشافروزی پایان سال خود را به شب آخرین چهارشنبه انداختند تا پیشامدهای سال نو از آسیب روز پایانی چون چهارشنبه بر کنار ماند.
در باورهای عامیانه چهارشنبه روزی نامبارک است. سفر نبایستی کرد، شب چهارشنبه و به احوالپرسی مریض نبایستی رفت؛ منوچهری میگوید:
چهارشنبه که روز بلاست باده بخور
به ساتکین می خور تا به عافیت گذرد
آتشافروختن شب چهارشنبه آخر سال را بعضی به قیام مختار نسبت میدهند برای اینکه به خونخواهی شهیدان کربلا قیام کرد و میخواست موافق و مخالف را از هم تمییز دهد و بر کفار بتازد دستور داد شیعیان بر بام خانه خود آتش روشن کنند و این شب مصادف با شب چهارشنبه آخر سال بود و از آن به بعد مرسوم شد.
در صورتی که آیینهای کهن مثل نوروز، مهرگان، سده و…که بر اساس گاهشماری خورشیدی است، آغاز بیست و چهار ساعت روز، از سپیدهدم و یا از نیمهشب است.
آنچه که چهارشنبهسوری را به جشنها و آیینهای کهن ایران پیوند میزند، میتواند برگزاری رسم و جشنی به نام سور در روز پنجه باشد که از آن تا سدهی چهارم، دوره سامانیان، آگاهی در دست است.
یکی از آیینهای سالانه ایرانیان چهارشنبهسوری یا به عبارتی دیگر چارشنبهسوری است ایرانیان آخرین سهشنبه سال خورشیدی را با بر افروختن آتش و پریدن از روی آن به استقبال نوروز میروند.
چهارشنبه سوری از جشنهای بهاری است که پیش از رسیدن نوروز برگزار میشود، مردم در این روز برای دفع شر و بلا و بر آورده شدن آرزوهایشان و رهایی از سرمای سخت زمستان مراسمی را برگزار میکنند که ریشهاش به قرنها میرسد قبل از هر چیز ما هم از لحاظ پیش از اسلام یا بعد از اسلام نکاتی رو بیان نمودیم.
مراسم ویژه آن در شب چهارشنبه صورت میگیرد برای مراسم در گوشه و کنار کوی و برزن نیز بچهها آتشهای بزرگ میافروزند و از روی آن میپرند و ترانه «سرخی تو از من، زردی من از تو» میخوانند.
اما دکتر کوروش نیکنام موبد زرتشتی و پژوهشگر در آداب و سنن ایران باستان، عقیده دارد که چهارشنبه سوری هیچ ارتباطی با ایران باستان و زرتشتیان ندارد و شکلگیری این مراسم را پس از حمله اعراب به ایران میداند.
در ایران باستان هفت روز هفته نداشتیم، در ایران کهن هر یک از سی روز ماه نامی ویژه دارد، که نام فرشتگان است. شنبه و یکشنبه و…بعد از تسلط اعراب به فرهنگ ایران وارد شد. بنابراین اینکه ما شب چهارشنبهای را جشن بگیریم چون چهارشنبه در فرهنگ عرب روز نحس هفته بوده خودش گویای این هست که چهارشنبهسوری بعد از اسلام در ایران مرسوم شد.
برای ما سال ۳۶۰ روز بوده با ۵ روز اضافه یا هر چهار سال ۶ روز ما در این پنج روز آتش روشن میکردیم تا روح نیاکانمان را به خانههایمان دعوت کنیم. بنابراین این آتش چهارشنبهسوری بازمانده آن آتش افروزی ۵ روز آخر سال در ایرانباستان است و زرتشتیان به احتمال زیاد برای اینکه این سنت از بین نرود، نحسی چهارشنبه را بهانه کردند و این جشن را با اعتقاد اعراب منطبق کردند و شد چهارشنبهسوری.
خوب این پیشینه تاریخی چهارشنبهسوری که حکایت از جشنها دارد اما خاطرات امروز ما حکایت از حوادث تلخ و ناگوار دارد که لازمه نوشتار این مطلب را فراهم نمود تا همه خوانندگان بدانند که اصل چهارشنبهسوری چیست و چرا اجرا میشود، مشخص شد ما قصور نمودیم و به مردم عزیز و فهیم این مطلب را یادآوری و آموزش درست ندادیم که بدانند چهارشنبهسوری بعنوان جشنی دیرین دارای ارزش و منزلت و جایگاهی بسیار ارزنده بوده است.
متاسفانه با ورود مواد منفجره به دنیای کنونی چهارشنبهسوری محلی برای تخریب و سر و صدا و هیاهو و حوادث ناگوار شده است و حوادث این شب به قدری خطرناک میباشد که تعداد زیادی از شهروندان ما جان خود را از دست داده یا برای تمام عمر ناقص میشوند و آمار تعداد افرادی که در این شب چشمان خود را از دست دادهاند کم نیست و حتی دوستان عزیز و جان برکف آتشنشان در این شب بعنوان آماده باش صد در صد به انجام خدمت پرداخته و حتی صدماتی هم می بینند. متاسفانه گاهاً میبینیم یک سری از خانوادهها خود مبادرت به خرید مواد منفجره مینمایند و در کنار فرزندان خود این رسم دیرین را که پدران ما با چه زیبایی اجرا مینمودند به چه وضعیت اسفناکی انجام میدهند و به صورت یک فرهنگ نادرست برای فرزندانمان نهادینه میشود. در این شب کلیه دستگاههای امنیتی و امدادی برای جلوگیری از حوادث ناگوار به صورت آماده باش در محل خدمت حاضر بوده، مرتباً در رسانهها مبادرت به اعلام اخبار و حوادث ناگوار و جلوگیری از حضور در این مراسم ناگوار مینمایند.
همانطور که میدانید هر گونه بیتوجهی به نکاتایمنی و سهلانگاری در برپایی مراسم شب چهارشنبهسوری میتواند زیانهای جبرانناپذیری را در پی داشته باشد. اما از بروز اغلب حوادث از جمله حوادث چهارشنبهسوری میتوان جلوگیری کرد:
والدین در تهیه وسایل آتشبازی بیخطر فرزندانشان را همراهی نمایند،کودکان به هیچ عنوان شخصاً نباید از مواد آتشبازی و محترقه استفاده کنند.
از نگهداری مواد محترقه، تهیه و ساخت وسایل آتشبازی به خصوص در منزل، زیرزمین، محل کار و… جدا جلوگیری کنید.
از حمل مواد محترقه، و آتشگیر و انفجاری حتی به مقادیر بسیار کم، در جیب لباس و کیف جداً خودداری کنید.
همیشه در مواقع آتشبازی جهت اطفاء حریق، آب، کپسول اطفاء حریق و حتیالامکان جعبه کمکهای اولیه در دسترس باشد.
مواد آتشبازی (منفجره و محترقه) را به طرف افراد دیگر پرت نکنیم هیچگاه مواد آتشبازی را در ظروف شیشهای و فلزی قرار ندهید زیرا در صورت انفجار ذرات شیشه یا فلز، به اطراف پرتاب شده و سبب صدمات و خطرات جانی خواهد شد.
هیچگاه از الکل برای آتشگیری مواد استفاده نکنیم.
خوب اینها مواردی بود که گاهاً در هفته قبل از چهارشنبهسوری مرتباً توسط نهادهای مرتبط با این حوادث ناگوار گوشزد میشود و هر ساله شاهد این حوادث ناگوار هستیم اما ذرهای درس عبرت برای ما نمیشود که شاید این حادثه برای عزیزان ما رخ دهد.
با نیم نگاهی دیدیم که یک جشن زیبا و باشکوه و با قدمتی چند هزار ساله بدلیل عدم فرهنگسازی و عدمتوجه به عواقب ناگوار به شبی حادثهساز تبدیل شده است. همانطور که میدانید بعد از حادثه ناگوار پلاسکو در حمایت از شهدای گرانقدر آتشنشان که با بذل جان خود دوباره یاد و خاطرات روحیه ایثار و جوانمردی شهدای هشت سال دفاع مقدس را در خاطرهها زنده کردند در کشور کمپینی برای رعایت نکات ایمنی در شب چهارشنبه آخر سال یا همان چهارشنبهسوری برای زنده نگهداشتن یاد این عزیزان راه افتاد، تحت هیچ شرایطی از مواد منفجره و محترقه در آن شب استفاده نکنیم و همه ما خود بعنوان یک آتشنشان حضور داشته باشیم تا در آن شب عزیزان آتش نشان با آرامش بیشتری در ایستگاه محل خدمت حاضر باشند نه اینکه هر کدام در حین اعزام به ماموریت با دوستان خود خداحافظی آخر رو بنمایند.
برای ارزش نهادن به این جشن بزرگ، زیبا و دیرین و در حمایت از شهدای آتشنشان بیاییم با رعایت نکات لازم سلامت خود و دوستان را تضمین نماییم.
این مطلب در نورزنامه بلوطستان(شماره ۱۴) منتشر شد.
اقا عالی بود بخصوص بخش نخست نوشتار از سایت بلوطستان سپاسگذارم و چشم به راه نوشتارهای پژوهشی بعدی هستیم